William Padilla Nucasa

Naguilian, La Union

Tuesday, August 2, 2011

Alamat ng Suguidan (Isa sa 37 barangay ng Naguilian, La Union)(bersyong Tuluyan)

Itay! Itay! Maaari ko po ba kayong maabala sa inyong pagli-lesson plan? Ikuwento n’yo naman sa akin ang alamat ng ating baranggay. Ipapasa kasi namin bukas ang buod nito para sa aming asignaturang Filipino. Sabi ng aming titser, tungkulin daw ng bawat makabayang mamamayan na alamin ang kanyang pinagmulan. Ang alamat, sinabi pa, ay isa sa mga akdang bumubuo sa ating mayamang panitikan!
O sige, halika sa tabi ko, anak. Umupo ka at pakinggang mabuti ang ikukuwento kong alamat:

NOONG unang panahon, sa kapatagang sakop ng matandang Hilagang Luzon ay may nabuhay na isang napakagandang dilag. Susana ang pangalan nito. Siya’y unica hija ni Pinunong Naandor ng tribong Sirmata, ang pinakamakapangyarihan sa tatlong mga tribo ng Ilokandia.
Sa kariktan, kukulangin ang mga salitang naimbento ng tao upang ilarawan si Susana. May mga nagsabi, na sinang-ayunan ng lahat, na hawig na hawig nito si Engkantada Pusaksak, ang diyosa ng kagandahan ng kanilang tribo. May kumalat noong usap-usapan na kaya gayon ay sapagkat anak si Susana ng naturang engkantada.
Gayon man, sa kabila ng taglay na pambihirang kariktan, ang dilag ay may mababang puso. Laging bukas ang mga palad nito upang tumulong sa mga tunay na nangangailangan. Dahil dito, lalo pa siyang minahal ng kanilang mga nasasakupan.
Maglalabing walong taong gulang si Susana nang dalawin ng pagsubok ang kanilang tribo. Isang grupo ng mga rebelde, kasama ang ilang mayayamang kapanalig, ang nag-alsa. Gusto ng mga ito na humiwalay sa kanila upang magtatag ng sariling pangkat. Sa kainitan ng pagtatalo ng konseho at ng mga ipinadalang sugo ng mga rebelde ay pumagitna si Susana at nagsabi: Bagamat tayo ang pinakamakapangyarihan sa Ilokandia, ang Sirmata ay batang paslit lamang kumpara sa mga malalaking tribo sa ating paligid. Paano kung bukas o sa makalawa’y bigla tayong salakayin? Ang naghahangad na hatiin ang Sirmata ay hindi tunay na nagmamahal sa bayan!
Matapos ang ilang sandali ng sagradong katahimikan, wala ni kaluskos na iniwan ng mga sugo ang bulwagan. At mula noon, wala nang narinig pa ukol sa mga rebeldeng iyon, ni mula sa kanilang mayayamang kapanalig.
Nagkaroon ng dalawang napakasugid na manliligaw si Susana. Ang isa ay si Guido, panganay na anak ni Pinunong Amyanan mula sa tribo sa dulong hilagang Luson. Ang isa pa ay si Dante, ang nag-iisang lalaki sa tatlong anak ni Pinunong Abagatan mula sa isa pang tribo.
Saan mang anggulo tingnan, kapwa karapat-dapat ang dalawa sinuman ang magwagi sa puso ng dilag. Sila man kasi ay nagtataglay rin ng pambihirang kakisigan. Gayon din, ang liksi at lakas nila bilang mandirigma ay hindi rin matatawaran. Sila ay nakikinitang magiging mahusay na pinuno pagdating ng araw.
Isang umagang nasa ritwal ng nakalakhang paliligo ay nakatanggap ng pasabi ang dilag na siya’y kakausapin ng ama. Kaya sa halip na isang oras, tatlumpong minuto na lamang itong nagbabad sa kanyang paliguang ang laman ay sariwang gatas ng baka. Hindi rin nito halos naubos maski ang isa sa laang dalawang bangang pambanlaw na ang lamang tubig ay inigib pa mula sa mahiwagang bukal na nasa loob ng kuweba sa pusod ng malayong kabundukan.
May binabasang kasulatan ang ama nang datnan niya ito sa kanyang tanggapan. Sa malumanay na tinig, sinabi nitong umupo muna si Susana. Tatapusin lamang nito ang binabasa.
May kung anong kaba ang bumangon sa dibdin ng dilag. Sa buong buhay niya, ikalawang beses pa lamang ito. Una ay noong ika-labinwalong kaarawan nito, ipinatawag din siya. Ipinagtapat noon ng ama ang lihim ng kanyang pagkatao. Kung kanino siya nagmula. Kung sino ang kanyang ina.
Umiyak siya noon. Awtomatiko. Hindi niya alam kung bakit. Ngayon kaya, iiyak din siya pagkatapos nilang mag-usap ng ama? Tumindi ang kabang bumangon sa kanyang dibdib.
Iyon lamang naman pala ang sinabi sa kanya. Gusto ng kanyang ama na siya’y lumagay na sa tahimik. Bakit hindi pa raw siya nakakapili mula sa kanyang mga manliligaw.
Hindi agad nakatulog kinagabihan si Susana. Tama ang kanyang ama. Bakit hindi pa siya pumipili? Katulad ng ibang mga ama, gusto rin ng ama niya na makita pa ang magiging mga apo. Ilang taon na rin ba ang kanyang ama? Marahil, hapo na ito sa pamamahala sa kanilang tribo. Gusto na nitong ipasa ang kapangyarihan sa kung sino mang mamanugangin.
Bago nakatulog, napagpasyahan ni Susana na pipili na siya mula kina Guido at Dante sa lalong madaling panahon.
Noong gabing iyon, dinalaw ng isang napakasamang panaginip si Susana. Napakita sa kanya si Kiram, ang prinsipeng tikbalang mula sa mundo ng mga engkanto. Sinabi nitong may karapatan din ang isang engkanto sa puso nito dahil anak din si Susana ng isang engkantada. Nagising na lumuluha ang dilag.
Napakita uli si Kiram sa pamamagitan ng panaginip nang sumunod na gabi. Tahasang sinabi ni Susana na hindi nito matatanggap ang prinsipe mula sa kabilang mundo. Dito na nagalit si Kiram. Nagbanta ito na kukunin niya si Susana sa ikapitong gabi mula noong gabing iyon. Kailangang pumayag ng dilag dahil kung hindi ay mamamatay ang ama nito sa mismong ikapitong gabi. Samantala, upang takutin ang lahat ay nagbanta pa si Kiram na isang mataas na tagapaglingkod ng tribo ang mamamatay gabi-gabi mula noong gabing iyon.
Nagkakagulo sa palasyo noong nagising si Susana kinabukasan. Namatay sa hindi malamang dahilan ang kanilang punong babaylan. Nagimbal si Susana. Kung gayon, hindi panaginip lamang si Kiram. Totoo ang banta nito.
Ipinasya ni Susana na sabihin sa ama ang tungkol sa kanyang panaginip. Ngunit tulad niya noong una, ang kanyang ama man ay hindi naniwala sa kanyang panaginip.
Sa ikalawang gabi, namatay ang punong bantay ng palasyo. Sa ikatlong gabi, ang punong tagapayo naman ang pumanaw. Noon pa lamang pinaniwalaan ng ama nito ang kanyang panaginip.
Kinabukasan, maagang pinulong ni Pinuno Naandor ang kanyang konseho. Umabot nang maghapon ang pagpupulong na iyon. Ngunit walang nabuong malinaw na plano. Sadyang gayon nga marahil. Alam ng lahat ng naroon sa pagpupulong na iyon—kaya wala ni isang nagbukas ng gayong paksa—na ang solusyon sa kinakaharap nilang krisis ay hindi abot ng kanilang kakayahan.
Nakarating sa kaalaman nina Guido at Dante ang tungkol dito. Bagamat magkaribal sa puso ni Susana, nagkasundo ang dalawa na gumawa ng hakbang upang pigilin si Kiram sa pag-atake nito pagsapit ng ikapitong gabi. Dahil hindi alam kung saang direksyon magmumula, nagpasya silang kubkubin ng bakod na lupa—sa plano ay sintaas ng mga bundok—ang sentro ng tribo kung saan nasa gitna nito ang palasyo. Bago kumagat ang dilim nang ikapitong gabi, sa pamamagitan ng kung ilang daang libong magigiting na kawal, ang lugar ay nagtila munting siyudad sa kapirasong kapatagang nasa loob ng hugis oblong na kabundukan.
Kinabukasan, dalawang balita ang naging paksa ng usapan sa buong nasasakupan. Isang mabuting balita at isang masamang balita. Ang mabuting balita, buhay si Pinuno Naandor. Kailangan ba itong ipagdiwang? Ang masamang balita, bagamat naiwan ang katawang pisikal, ang espiritu ni Susana ay napagtagumpayang kunin ni Kiram. Wala ng buhay ang dilag nang makita ito sa kanyang silid. Kaawa-awang Susana!
Nang malaman ito nina Guido at Dante, gamit ang sari-sariling espada ay sinaksak ng dalawa ang kani-kanilang sarili. Gaya ng madalas nila noong sabihin kay Susana, Ano ang silbi ng buhay kung hindi rin makakapiling ang dilag! Higit pang matamis ang kamatayan.
Sabay-sabay na inilibing ang tatlo sa iisang dako, panggitna si Susana. Sa dakong pinaglibingan, gayon na lamang ang pagtataka ng madla nang isang umaga’y nakitang may tumubo roong maliit na bundok, pahaba at para nitong hinati ang kapirasong kapatagang iyon na nakukubkob ng hugis oblong na kabundukan.
Dahil sa kadalisayan ng pag-ibig na minsang sumibol roon, ang lugar ay pinangalanang Suguidan. Hango sa umpisa ng pangalan nina Susana, GUIdo at DANte. Ang tumubong maliit na bundok sa dakong pinaglibingan ang naging boundary nang hatiin ang lugar sa dalawa, Suguidan Sur at Suguidan Norte.

IYAN, anak ang alamat ng ating baranggay. Mahusay ang iyong ginawa na habang nagkukuwento ako ay itinatala mo ang mahahalagang detalye. Sige, anak, gawin mo na ang pagbubuod at itutuloy ko naman ang pagli-lesson plan. Sabay lamang siguro tayong matatapos. Mamaya, babasahin ko muna ang iyong magagawa bago tayo matulog. Paghusayan mo, ok?
Opo, itay, paghuhusayan ko po. Bukas, maaari po bang ang alamat naman ng ating bansa ang inyong ikuwento? Salamat, itay!
***Una nang nalathala sa Liwayway Magazine

Saturday, July 30, 2011

Simmimbaan A Bato

Ako si Lamtang, dakilang mandirigmang Ilokano. Bunga ako ng pagmamahalan nina Helen, isang mortal; at Gabriel, isang anghel.
Maliban sa taglay na pambihirang kariktan, nakilala rin si Helen sa apat na sulok ng daigdig dahil sa kanyang mga dakilang akda. Isa siyang bantog na manunulat noong kanyang panahon. Ang mga ito at maraming iba pa ang dahilan kung bakit inibig siya ni Gabriel, ang tumatayong lider ng pitong heneral ni Apo Kampilan, ang bathala ng digmaan.
Noong ipagbuntis ako, sa mungkahi ng aking ama’y pansamantalang inihinto ni Ina ang pagsusulat. Makakapagod daw iyon sa isip niya. At iyon ay hindi makabubuti para sa akin.
Pagbabasa ang ipinalit na libangan ni Ina. Sa lahat, naging paborito niya ang “Biag Ni Lam-ang”. Ito ay epikong Iloko na ang bida, si Lam-ang, ay isang napakalakas at napakatapang na lalaki. Sa kanyang pagdarasal, madalas daw noong hilingin ni Ina sa mga bathala na sakaling lalaki ang dinadala ay maging katulad ni Lam-ang.
Lalaki ang isinilang ni Helen, ako iyon. Kung bakit ako pinangalanang Lamtang, halos kapareho ng Lam-ang, ay hindi na isang bagong kuwento. Gayon kalalim ang pagiging fan niya kay Lam-ang.
Ang mga unang taon ko ay hindi naiba sa mga unang taon ng mga karaniwang bata. Dumudo, ipinaghele, tinuruang magsalita at maglakad. Binigo kaya ng mga bathala ang kahilingan ni Ina na ako’y maging katulad ni Lam-ang?
Tatlong taong gulang ako nang magpakita sa akin si Ama sa unang pagkakataon. Magtatanghali noon, abala na sa kusina ang mga tagapagluto. Naglalaro ako sa salas ng palasyo samantalang si Ina ay nagsusulat sa kanyang silid. Kung hindi lamang ikinukwento sa akin ni Ina si Ama, tatakbuhan at pagtataguan ko siya sa tagpong iyon. Paano, nagmukha akong napakaaba sa napakaringal nitong kasuotan. Nakasisilaw ang busilak niyang kaputian.
“Anak ko…” sabi niyang habang lumalapit ay ibinubukas ang dalawang kamay upang ako’y yakapin.
Lukso ng dugo, patakbong sinalubong ko ang yakap ni Ama.
Kinarga ako. Pinisil-pisil ang aking ilong. At habang hinahagka-hagkan ay ginugulo ang aking mga buhok. Matangkad si Ama sa lahat ng lalaking nakita ko na. Matigas ang kanyang mga masel. Napakakisig niyang lalaki.
Matapos ang ilang sandali, ibinaba ako. Pinaluhod sa kanyang harap. Igagawad daw niya ang kanyang basbas na sana’y ginawa niya noon pang pagkasilang na pagkasilang sa akin. Matapos ipatong sa aking ulo ang kanyang kanang palad, anito: “Lamtang, anak ka Ni Gabriel. Nananalaytay sa iyong mga ugat ang dugong magiting ng iyong amang kawal. Nakaguhit sa iyong mga palad ang kadakilaan.”
Yugyog ni Ina ang gumising sa akin. Nakatulog pala ako matapos akong basbasan ni Ama. Sa hapag-kainan, sa pagitan ng aking mga subo, ikinuwento ko ang pagdalaw ni Ama.
Ilang buwan pagkatapos noon, isang kalatas mula sa dalawang hari ng nagsanib na kaharian sa hilaga ang tinanggap ng lolo kong hari. Ang sinasabi, bibigyan kami ng tatlong araw upang isuko sa kanila ang kaharian. Kung magmamatigas, sa ikaapat na araw ay didigmain kami. Sa dami at husay ng kanilang mga kawal, kaya raw kaming pulbusin sa loob lamang ng kalahating araw.
Hindi nagpasindak ang aming kaharian. Payapa kami kung sa payapa. Ngunit kung para sa kaharian, digma kung digma. Handa kaming magbuwis ng buhay. Gumayak kami para sa digmaan. Bago tumulak ang aming hukbo noong bukangliwayway ng ikaapat na araw, nagawa kong makapagtago sa isa sa mga karitong naglalaman ng mga panustos na dadalhin sa digmaan.
Matapos ang kung ilang oras na paglalakabay, huminto kami. Sa ginawa kong butas ng kariton, nakita ko ang nakagigimbal na bilang ng kaaway. Mahigit tatlong doble kumpara sa aming bilang! Muli, sa pamamagitan ng isang mensahero’y inalok kaming sumuko. Sa harap ng tiyak na kamatayan, makabubuting piliin na lamang daw naming maging alipin!
Ang gayong pagyurak sa aming kaharian ay kalabisan na. Mala sa aking pinagtatagua’y lumabas ako at sumigaw na ang wika’y: “Ako si Lamtang, anak ni Gabriel. Sa aking mga palad, wawakasan ko ang inyong kayabangan. Bumalik ka sa iyong mga kasama at humanda kayo para sa inyong kamatayan!”
Ang lahat ay nagiklahanan sa aking biglang paglitaw. Ano ang ginagawa ng isang tatlong taong gulang na paslit sa gitna ng napakalaking digmaan? Alam kong hindi ako pahihiramin ng kabayo, kalasag at espada. Lalong tiyak, hindi ako hahayaang humayong mag-isa upang makipagdigma sa aming mga kaaway.
Hindi ko alam kung paano ko ito nagawa. Pero napatulog ko ang isa naming heneral sa pamamagitan lamang ng mahinang tapik sa kanyang batok pagsampa ko sa sinasakyan niyang kabayo. Presto, may kabayo, kalasag at espada na ako!
Noong bahagyang makalayo sa karamihan, binilinan ko ang aking mga kasama na lumilim muna sa mga punung-kahoy. Mataas na noon ang araw. Sabi ko pa, manood na lamang sila dahil ako na ang bahala.
Sa aba ng aming mga kalaban! Sa aking sasandaling paglusob, tatlumpo sa apatnapung heneral nila ang agad kong naitumba maliban pa sa kung ilang libong kawal ng kanilang unang hanay. Noong sa tantya ko ay kalahati na lamang mula sa dati nilang bilang ang natitira, binigyan ko sila ng tatlong pagpipilian. Una, iyong gusto nang mamahinga, sumugod sa akin at harapin ang kamatayan. Ikalawa, iyong gustong kumampi sa amin, pumaroon sa aking mga kasama. At ikatlo, iyong gustong bumalik sa kanilang kaharian, malayang makakabalik upang doo’y harapin ang kahihiyang inabot sa kamay ng tatlong taong gulang na batang ito. Wala pa yata sa sandaan ang bumalik sa kalabang kaharian.
Nagpahuli ako sa pag-uwi. Sa lugar na iyon, isang munting dambana ang aking itinayo para kay Apo Kampilan. Pinasalamatan ko siya pati ang aking ama sa pagkakaloob sa akin ng liksing matulin pa kaysa kidlat at ng lakas na katumbas ng sampung pandigmang kabayo.
Iyon na ang simula ng pagbabago ng takbo ng buhay ko. Bigla, nahigtan ko pa ang kabantugan ng hari. Mula sa mga bata hanggang sa mga matatanda, naging bukambibig ang pangalan kong Lamtang.
Ito at tatlong kasunod pang higit na malalaking digmaan ang naipanalo ko para sa kaharian. Sanhi ng mga ito, sa bisa ng isang proklamasyong ipinalabas ng konseho na pinagtibay ng hari, naging heneral ako sa gulang na siyam.
Ngunit nakalulungkot na pagtuntong ko sa edad na labing-dalawa ay naging sakitin na ang hari. Lubhang matanda na palibhasa. Sa isa sa mga pagpupulong ng mga ministro at ng hari, napagkasunduang hahalilian na ang hari ng isa sa kanyang mga apo bago matapos ang taon. Dapat malaman ng mga bumabasa na walang anak na lalaki ang hari. Parehong babae ang dalawa nitong anak, sina Prinsesa Ditas at Prinsesa Helen.
Sa kalakaran, kung sino ang mas matanda sa mga pagpipilian, siya ang hahalili. Matanda ng sampung taon sa akin si Prinsipe Al-laweng, panganay ni Prinsesa Ditas, ngunit dahil maski sa kanyang sarili ay wala pa itong napapatunayan, sa botohang ginanap ay ako ang napili.
Alam kong gagawa ito ng hidwaan sa pagitan namin ng pinsan kong prinsipe. Gumawa ako ng mga paraan upang kami’y magkasarilinan pero naging mailap na siya sa akin. Lagi itong wala sa kanyang tanggapan kapag dinadalaw ko. Tuwina’y hindi rin niya sinisipot ang aking paanyaya. Upang huwag magkasira sa aming angkan, kung hihilingin niya’y ibibigay ko sana ang trono basta mangangakong mamamahalang patas at may katalinuhan.
May masamang binabalak sa akin si Prinsipe Al-laweng, alam ko, kaya ginawa ko ang lahat ng uri ng pag-iingat. Pero isang gabing himbing ako, hindi ko inaasahan kaya hindi ko napaghandaan ang hakbang ng kaaway. Isang upahang kriminal ang nagbalatkayong ang ina kong si Helen. Nagtagumpay ito na maitarak sa aking dibdib ang isang punyal na ibinabad sa napakabagsik na lason.
Namatay ako noon din. Ngunit sa kagustuhang makamtan ang hustisya, pinakiusapan ko si Ama na samahan akong makisuyo sa mga bathala upang bigyan ng kahit kaunting extension ang buhay ko sa lupa. Sa bulwagan ng mga bathala, nagsara kami sa usapang basta agad akong babalik sa mundo ng mga immortal pagkatapos kong malaman ang utak ng aking kamatayan.
Nagluluksang kaharian ang nagisnan ko pagbalik sa lupa. Sa tulong ng isang mammuyon (manghuhula) na isinama namin mula pa sa kaharian sa likod ng araw, natunton ang upahang kriminal. Sa harap ng taong bayan, sinabi nitong tinakot siya at binayaran ni Prinsipe Al-laweng upang ako’y paslangin.
Oras na ng aking pag-alis. Tinungo ko sa kanyang silid ang aking nagdadalamhating ina upang magpaalam. Niyakap at hinagkan ko siya sa kahuli-huliang pagkakataon.
Sa mga bathala, sa aking kahilinga’y naiwan sa lupa ang aking katawang pisikal. Inilagak iyon sa isang musoleo na nag-exist sa pamamagitan ng makapangyarihang salita ni Anghel Gabriel. Ang espiritu ko na lamang ang nagbalik sa mundo ng mga immortal kasama ni Ama.
At si Prinsipe Al-laweng? Sa binitiwang sumpa ni Ama, siya’y mananatiling tanod ng aking musoleo sa habampanahon. Hanggang ngayon, nakikita pa rin daw siya roon. Minsan, sa anyo ng isang alupihang sinlapad ng banig. Minsan, sa anyo ng isang dalawampung metrong sawa na sintaba ng dram.
Kung mapapadpad kayo sa Suguidan, ipagtanong ninyo sa mga tagaroon kung nasaan ang Simmimbaan A Bato (Simbahang Bato). Sa dakong altar niyon, sa loob ng isang kuwadradong malaking tipak ng bato, naroon ako.
Ang Simbahang Bato ang aking musoleo!
***Una nang nalathala sa Liwayway Magazine

Monday, July 25, 2011

I LOVE YOU... Goodbye!

First day iyon ng summer classes last year, nagkasakay kami sa dyip. Sa SLC, nang pumara ako at bumaba’y bumaba rin siya.
Sa may covered walk, nang masabayan ako ng lakad, sabi niya sa impit, alanganing boses: “Excuse me, p’wedeng magtanong?”
Swabe ang ngiting isinalubong niya nang lingunin ko, mga kalahating hakbang sa aking kaliwa. Muli, napahanga ako sa kanyang super-bagyong kagandahan. Sa mga billboard at colored na magasing kikay o pang-fashion lamang kasi ako nakakakita ng tulad niya.
Nag-bow ako, saka nag-dialog. “Pag-utusan ninyo... ano ang maipaglilingkod ko, magandang binibini?” Kasabay ng rising intonation sa dulo, hindi ko napigilang tumaas din yata pati ang mga kilay ko. Pagpapayo: bagama’t nagagawa ko itong tapat at malinis, walang bahid-malisya ibig sabihin, hindi ko ipinapayong tularan ito ng mga kabinataan. Ito’y pangit na manerismo kaya hindi dapat pamarisan.
Nag-blush tuloy siya. “Ask ko lang sana, saan dito ang Rm. TBA?”
“Transferee ka?” Late na nang maisip ko na tanong din pala ang isinagot ko. Pero mas nagulat ako nang ma-realize na ang layo ng sinabi ko sa tanong niya.
“Yap, from Manila.” Binanggit niya ang pangalan ng isang eksklusibong unibersidad na pinasukan din ni Gat Jose Rizal dantaon na ang nakararaan. Sa ngayon, tagged ito na unibersidad ng mga totoong may sinasabi sa buhay.
“Transferee din ako pero inalam ko na noong nagpaenrol ako nu’ng Sabado ang tungkol diyan. TBA stands for ‘To Be Assigned’. Ibig sabihin, ‘ala pang room assignment noong enrolment. Try mong tingnan sa mga bulletin o kaya’y itanong sa registrar kapag ‘ala pang nakapost.”
Nag-dialog din siya! “Thanks, ha? Ambait mo! Paano na lang kaya kung wala ka?”
Usyosera, para ‘yon lang!? Sounds like I’ve done something very heroic naman na. “Sa ganda mong iyan, magiging gentleman sa iyo ang kahit na sinong lalaki, miss.”
Nag-blush ulit siya.
Sa may pasilyo, lumiko siya pakanan, sa direksiyon ng registrar. Dumiretso naman ako sa library. Ganon lang, walang paalaman or what. Hindi ko naman kasi siya close para magpaalam ako or samahan pa siya. At hindi rin naman niya kasi ako close para asahang magpapaalam ako or i-demand na sasamahan pa siya. Pagtalikod, hindi ko na siya nilingon. Kung nilingon niya ako, who knows?
At hindi ko na siya naalala... katulad ng napakaraming pagkagagandang mukhang nakita ko na sa mga billboard at sa mga colored na magasing kikay o pang-fashion.
Makalilimutan ko na talaga sana siya kung hindi nga lang tuksong nakialam ang Philo 2, ang third subject ko. Minsan, grabe rin talaga kung makialam ang tadhana! And imagine, seatmates pa kami dahil alphabetical ang seating arrangement na ginawa ng aming propesor (parehong letter “R” ang umpisa ng apelyido namin). Naloko na!
Komo parehong transferee, kami ang naging immediate friends. Pagkatapos ng klase, inaya ko siya sa canteen pero kinaladkad ako pa-Midway. At iyon na ang simula...
Makuwento siya at palatanong. Pero tipid akong sumagot. Kaya kalaunan, kahit siya—Diana Rose ang pangalan niya—ang tanong nang tanong, sa halip ay mas marami akong nalaman tungkol sa kanya kaysa sa nalaman niya tungkol sa akin. Poor little princess, hindi namalayang naibuyangyang ang maraming kahinaan. Tuloy, madali ko na lamang siyang paiikutin kung gugustuhin ko at kung kakailanganin!
Kay tuling lumipas ang summer classes. Sa latter part niyon, alam ko, hindi ako manhid upang hindi maramdaman, na may pagtatangi sa akin si Diana. Hindi naman sa pagyayabang pero tatlong beses na akong kinukuhang escort ng Reyna Elena sa aming bayan. Kaso, ako’y anak-pawis. Nakapag-aaral lamang dahil sa scholarship. Sa literal na eksplanasyon ay dahop at hirap... kaya uhaw na uhaw sa tagumpay. Sino ang hahadlang sa akin patungo sa aking mga pangarap?
Second week ng first semester nang umeksena sa senaryo ang isang Angelo Lacson, 3rd year Arki. Guwapo, maporma, may kotse... mayaman. Pero kilalang tsikboy. Mr. Antipatiko ang tawag sa kanya ni Diana. Ngunit, siyempre, laging naroon ang possibility na baka magbago ang ihip ng hangin. Given those qualities, hindi imposibleng ma-fall sa kaniya, bandang huli, ang aking kaibigan.
Isang tanghaling nagrerebyu sa talipapa, sabi ni Diana: “Alam mo, ipinahula kita sa isang fortune teller na baraha ang ginagamit na medyum. Pagdating sa iyong love life, ang lumabas... alam mo?—king of aces! Inaway ko ang ale nang sabihing baka raw bakla ka!”
Muntik akong nahulog sa silyang inuupuan ko.
Bago mag-prelim exam ng first sem, ipinasya kong ligawan si Diana. Biyernes ng gabi pagkatapos ng exam nang sagutin niya ako sa harap ni Doña Francesca Villar Y Ejercito, ang kanyang lola. Hindi ko pa pala nasabi, unica hija ng mag-asawang nagmamay-ari ng malalaking negosyo sa Lungsod San Fernando ang dalaga. Ganoon kalayo ang agwat namin sa buhay!
Agosto. Isang obra-maestrang dula ng SLC Center of Culture and the Arts ang ipinalabas sa Bulwagang Padre Burgos. Nandoon kami noon ni Diana sa isa sa mga bleachers sa dakong likod ng gym.
Sa scene ng mga wailing souls, ginagap ni Diana ang mga palad ko. Nakatatakot nga kasi iyong part na iyon... at natatakot daw siya. Ngunit bago ko pa namalayan, simbilis ng isang iglap, nakayakap naman na sa akin ang dalaga! Sa sobrang gulat, muntik ko nang malimutang girlfriend ko nga pala siya at boyfriend niya ako. Pero...
Inihatid ko siya pagkatapos ng show. Sa daan, ang sabi niya sa basag, sintonadong tinig: “Bakit tuwina’y parang ang lamig-lamig mo sa akin?”
Iba ang isinagot ko. “Kung hindi kita nakilala, hindi ko mahahanap ang nawawala kong sarili... hindi makikilatis ang tunay kong ako. Salamat, Diana, nakilala kita!” Pinisil ko ang kaliwa niyang palad na noo’y kahawak kamay ko.
Ang siste, bago ako magpaalam pagkahatid sa kanya, ikinorner ako at ang sabi sa garalgal pero waring inaantok na boses: “Matagal-tagal na rin tayong mag-on pero hanggang ngayo’y hindi mo pa ako hinahalikan. I-kiss mo naman ako, o...” at siya’y pumikit. Iyong pikit ng parang nagdadasal ng taimtim o kaya’y naeengkanto sapagkat kumibot-kibot pa ang kanyang mga labi. Napasampal ako sa aking noo. Naloko na!
Hinawakan ko siya sa magkabilang balikat saka iwinagwag. “Makinig kang mabuti. Mahal kita, Diana, at wagas ang pagmamahal ko sa ‘yo. Kung iki-kiss kita, huwag ngayon at huwag dito. Tayong dalawa lamang ngayon sa apartment mo... unholy hour... mapanukso at mapanganib. Kung nanaisin mo, maaga tayo bukas, mga alas-sais ng umaga. Magkita tayo sa chapel. Doon, sa harap ng altar, igagawad ko sa ‘yo ang dalisay na halik ng wagas kong pag-ibig!”
Hulaan mo ang sumunod na eksena. Buhat kung saan, isang malutong na sampal ang dumapo sa kaliwa kong pisngi. Limang star ang nakita kong nagpaikot-ikot, mga isang dangkal ang layo mula sa pupil ng aking mga mata!
Saglit na nagdigma ang aming mga titig. Nang magbaba siya ng tingi’y tinungo niya ang pinto saka padabog na binuksan. “Kahit nahihiwatigan kong parang totoo, ayaw kong maniwala sa hula. Makalalabas ka na. Maraming thanks sa paghatid.”
Bago tuluyang magsara ang pinto, nilingon ko si Diana. Napakaganda talaga niya kahit nakalarawan sa mukha ang matinding paghihinampo. Ang hindi ko alam, sa mga susunod na araw ay lalo akong babagabagin, lalong hindi patutulugin ng napakalungkot na mukhang iyon!
Absent si Diana the following day. Ni ha o ni ho ay hindi niya sinasagot ang mga text at tawag ko. Lunch break, pinuntahan ko sa apartment ngunit wala siya roon. Second day, bandang hapon ay nag-text siya. “Plz cum 2 r resort after last period. Im xori pro pnaimbestighan kt. Knows q n lhat...ang lahat2!”
Itinuro ng isang staff ng resort ang isang dalagang nakatayo sa dalampasigan nang itanong ko kung nasaan ang kanilang Ma’am Diana. Tanawing kay ganda noong mga sandaling iyon ang papalubog na araw.
Tumikhim ako bago siya tabihan. “Andito na ako,” sabi ko kapagkuwan sa pagaw na boses pero waring ako’y hindi nag-i-exist.
So be it. Nagtatampo nga pala kasi siya at ang nagtatampo ay dapat na tahimik. Siguro, iniisip pa lamang niya ang sasabihin. Or puwede ring naisip na niya pero nire-rehearse pa sa isip kung paano iyon sasabihin nang mabisa at makabagbag-damdamin. Siguro rin, iniisip pa niya kung anong kumpas o facial expression ang gagawin niya para sa ganito o ganoong diyalogo. Ang acting ay hindi lang naman sa harap ng camera. Mahalaga rin ito lalo sa ganitong sitwasyon.
And so be it. Kasalanan ko nga rin pala kasi at ang may kasalanan ay dapat na nagpapakumbaba. Siguro, binibigyan niya lamang ako ng time para makapag-relax at makapagpahinga ng kaunti upang makapag-isip nang maayos at mabuti para hindi naman masyadong mabagbag ang aking damdamin. Siguro rin, gusto niyang handang-handa ako bago siya magsimula upang kahit papaano ay may kumpas din ako at facial expression kapag sasagutin ang ganito o ganoon niyang diyalogo. Mas maganda nga namang mag-acting kung marunong ding um-acting ang kaeksena. Sa pagitan namin, ito pa lamang ang tunay na moment.
Pero kung siya’y talagang magdadrama ulit at mananampal, hiling kong sana’y sa kanan namang pisngi padapuin ang kanyang palad. Masakit pa kasi konti ang kaliwa, may maga pa konti. At least, kapag sa kanan tatama at mamamaga rin, magba-balance na ang hugis ng aking mukha. Lalabas, medyo square nga lang! Ha-ha!
Tumikhim ulit ako at nang hindi pa rin pansinin ay nakipanood na lamang sa paglubog ng araw. Napa-wish akong wala sa loob...sana matapos ang araw na ito nang mapayapa.
Walang ano-ano’y humakbang palayo, mga tatlong hakbang, si Diana. Waring may hinahanap sa ibabaw ng mga buhangin. Then, yumuko. Pumulot ng bato, nilaro-laro saglit sa kamay, saka maya-maya’y ipinukol sa dagat. “Niloko mo ako,” pagkatapos ay litanya niya sa basag at basang tinig.
Lumapit ako sa kanya, mga tatlong hakbang. “Sasabihin ko rin sana sa iyo ang lahat sa takdang panahon, naunahan mo lang ako.” Pumulot din ako ng bato, nilaro-laro saglit sa kamay, saka ibinato sa dagat. “Pero look, hindi kita niloko. Dumating si Angelo... mayaman, kaedad mo, maboladas at guwapo. Niligawan kita para iligtas sa kaniya. Ang huling balita, iyong niligawan niya after you ay huminto na sa pag-aaral dahil buntis pero ayaw akuin ng binata.”
“Still, niloko mo ako dahil hindi mo naman talaga ako minahal, di ba?” Muli niyang himutok sa pagitan ng paghikbi.
Katulad noon sa kanyang apartment, muli kong hinawakan sa magkabilang balikat si Diana saka dahan-dahang iniharap sa akin. Kung nandoon ka, nakita mo sana kung gaano kahusay ng pagkaka-act ko niyon.
“Noong magpaalam ako sa seminaryo’y hindi ko tiniyak if babalik pa ako roon. Nang makita kita—adorable at kasamba-samba— sabi ko sa sarili ko’y ikaw ang magiging dahilan kung bakit hindi na talaga ako magpa-pari. Pero iba ang nangyari. Oo, masaya kang kasama. Napakasuwerte ko sa lahat dahil ako ang minahal mo. Pero tuwing ako’y napapag-isa at ipipikit ko ang aking mga mata, ang nakikita ko’y hindi ikaw...kundi ang king of aces... ang Hari ng mga Hari... na nakapako sa krus...at lumuluha. Diana, samantalang naging tapat ako sa Kaniya at sa aking sarili’y minahal kita ng wagas at walang pag-iimbot. Sa gitna ng iyong kahandaang magpaubaya’y wala akong ginawa sa iyo na sukat pagsisihan mo sa bandang huli. Ngayon, sabihin mo sa akin, niloko ba kita?”
Yumuko ang dalaga bago ito sabihin nang soft at malumanay. “Naging selfish ako, I’m sorry...” Pumulot uli siya ng bato saka ipinukol sa dagat. Then, ang sunod na sinabi ay tampo-tampuhan na lamang. “Sige na, oo na. Pero madaya ka pa rin. Kasi, kanina pa ako umiiyak, ayaw mo akong saluhan!”
Itinaas ko ang kanyang mukha gamit ang aking kaliwang palad upang lalong magpang-abot ang mga mata namin. Minsan, mas naipaliliwanag kasi ang isang bagay kung kasamang mangungusap ang mga mata. “Noong gabing sinagot mo ako... gabi-gabi na kitang iniiyakan. Kasi’y mahal na mahal kita ngunit kailangan kitang iwan. Ikaw ang pinakamalaking pagsubok na ibinigay Niya sa akin, Diana. Salamat sa pagmamahal at sa pang-unawa.”
Humihikbi pa rin ang dalaga. “Puwede bang yakapin kita... sa huling pagkakataon... nang walang halong malisya?”
Tumango ako. “Sige.” Then, pumasok na lamang bigla sa isip ko ang idea na ‘to. Pampalubag-loob sa kanya; act of gratitude sa akin. “Puwede bang yumakap din... sa unang pagkakataon... nang walang halong malisya?”
Tumango din siya. Habang magkayakap, dinama ko ang aking damdamin. Walang apoy sa aking puso. The feeling is, parang ang kayakap ko’y isang minamahal na kapatid na hindi makikita sa mahabang panahon. Pumikit ako. At nakita ko uli ang imahen ng king of aces, ang Hari ng mga Hari na ipinako sa krus ng mga makasalanan. Ngunit kaiba ngayon dahil Siya’y hindi lumuluha.
Ilang butil na kristal ang hindi ko napigilang lumaglag nang imulat ko ang aking mga mata. Panginoon, salamat at natapos ang araw na ito nang mapayapa!
________________________
Tumawag sa akin kahapon si Brother. Masaya niyang ibinalita na nakabalik na siya sa seminaryo at ilang taon na lamang ay magiging pari na. Kinumusta niya ang kuwento. Sabi ko, baka ngayong araw o bukas ng umaga ay mababasa na niya sa magasin.
Magkano raw pala ang danyos ng ginawa niyang pang-aabala sa tahimik na buhay ko? Sagot ko: Pre-bono. Free of charge. Dahil kaligayahan kong isulat upang maging bahagi ng panitikan ang gintong buhay-kasaysayan ng bawat Louisiano.
Ikaw ba, maganda ang kuwento ng buhay mo? William P. Nucasa
***Una na nalathala sa Liwayway Magazine

Sunday, August 8, 2010

Ang mga Kahiwagaan sa Ubbog, Suguidan Norte

Isa sa mga dahilan kung bakit pinakatanyag sa 37 mga baranggay ng Naguilian, La Union ang aming baranggay, ang Suguidan Norte, ay dahil sa mga kababalaghang nangyari at patuloy na nangyayari rito. Marami, hindi lamang iisa, ang misteryong bumabalot sa lugar na magpahanggang ngayo’y hindi maipaliwanag.
Matagal na ring nararating ng siyensya ang aming baranggay. Naka-wireless broadband na ang ilang kabahayan dito. Marami na rin sa mga propesyonal at sa mga kabataan ang nag-aangkin kahit ng pinakabagong modelo ng cell phone. Gayon man, sa kabila nito, nakagapos pa rin ang baranggay sa paniniwala sa mga kahiwagaan at kaengkantuhan. Katunayan, pinagkakatakutan pa rin hanggang ngayon ang isang lugar dito na nagisnan naming tinatawag na Ubbog. Malapit lamang ito sa amin, mga tatlundaang metro, dakong silangan ng aming antigong bahay.
Ang lugar ay paanan ng isang napakasukal na kabundukang kinatitirikan ng pagkatataas na mga punongkahoy. Sa gawing hilaga nito, walang isang kilometro ang layo, naroon ang maalamat na Simmimbaan A Bato (Simbahang Bato). Tinawag iyong gayon ayon sa literal nitong kahulugan. Isang kuweba, totoong sinluwang ng simbahan ang loob, na bundok na bato. Naikuwento ko na sa Mga Kuwentong Pambata ng Magasing Liwayway ang tungkol dito. Kinailangan kong banggitin uli ito ngayon upang kahit papaano’y mailarawan ko sa inyong imahinasyon ang tagpuan ng kuwentong ito.
Ang ubbog ay terminong iloko na nangangahulugang bukal. Tunay, isang masaganang bukal ang naroon sa Ubbog. Magpahanggang-ngayo’y nakakapag-second crop ang mga magsasakang may-ari ng mga lupang malapit doon.
Anu-ano ang mga kahiwagaang nasaksihan ng aming baranggay sa Ubbog?
KAPAPASOK pa lamang noon ng ikalabing-siyam na siglo. Pauwi sa kanilang bahay, suson ang isang banga ng tubig na inigib mula sa Ubbog, bigla raw may lumagapak sa harapan ng tita Banang ng aking lola. Nang tingnan ng lola Banang niya kung ano iyon, isang maliit na libro, malaki lamang nang kaunti sa bahay ng posporo, ang kanyang nakita. Sa bahay, nang kanya itong usisain, nalaman niyang ang laman niyon ay mga dakilang karunungan sa mundo.
Ang tita Banang ni Lola ay naging manggagamot ng mga nasusugatang kawal-Pilinino noong kanyang panahon. Maraming buhay ng mga walang pangalang bayani ng ating kasaysayan ang kanyang nailigtas. Sabi ng tita Banang, ipamamana niya kay lola ang libro. Ngunit dahil hindi niya kasama si Lola nang siya’y bawian ng buhay, sa halip ay nilulon na lamang niya ito.
ISANG umaga ng mga unang taon ng 1920s. Namamastol malapit sa Ubbog ang noo’y anim na taong gulang na si Lolo Goring, bunso nina lola, nang makakita ito ng isang puting pagong na sinliit lamang ng piso. Palanguy-langoy ang pagong, waring sinasadyang magpapansin sa kanya, sa isa sa mga naroong lubluban ng kalabaw. Sa halip na huliin, pagsayad daw ng mga paa ni Lolo Goring sa lupa matapos tumalon mula sa likod ng ipinapastol na kalabaw, kumaripas ito ng takbo pauwi sa kanila. Nang balikan nila ang pagong, kasama ang kanyang tatay, wala na ito.
Biente singko anyos si Lolo Goring nang mapatay sa isang madugong paghihimagsik laban sa mga dayuhan. Kung hinuli lamang niya ang puting pagong, na sinasabing isang agimat, siguro’y lumawig pa ang buhay niya.
NAGSASARILI na ang bansa natin noon. Bago raw sumapit ang ika-labinwalong kaarawan ng noo’y binatilyong si Kapitan Enteng, hindi sasampung beses niyang napanaginipan, gabi-gabing walang paltos, ang isang mahiwagang matanda na lagi’t lagi ay ganito ang mensahe. Bago mag-alas dose ng gabi sa mismong kaarawan niya, pupunta si Enteng sa bukal na iniigiban nila sa Ubbog. Magpapakita roon ang matanda upang ibigay ang kanyang regalo.
Ayon sa matanda, isang mahiwagang bato, sinlaki ng tabletas ng gamot, ang kanyang regalo. Pagkakuha, kailangang lunukin agad iyon ni Enteng. Gagawin siya niyong isang super human. Kung paano, hindi sinabi ng matanda. Pero pinaghahanda siya dahil pagkalunok niyon, lahat ng nasa kanyang paligid, maging ang matanda, ay magbabagong anyo. Magiging kalaban niya. Susubukin kung siya’y karapat-dapat magtaglay ng kapangyarihan.
Labinlimang minuto bago mag-alas-dose noong takdang gabi, handa na si Enteng. Ngunit ano’t kahit tinalian na niya, hilain na ang balak, ay ayaw pa ring sumama sa kanya ni Tured. Si Tured, alaga niyang aso, ay isang napakatapang na aso sa kanyang pagkakilala. Sa lahat ng pagkakataon, kapag may lakad siya’y halos nauuna pa ito ng ilang hakbang kaysa sa kanya. Ngunit hindi noong gabing iyon.
Bandang huli, hindi na itinuloy ni Enteng ang pagpunta sa Ubbog. Sayang! Kung tumuloy siya, nagkaroon siguro tayo ng tunay na Captain Barbell. O Super man. O Fantastic Man.
ISA iyong maginaw na Disyembre ng taong 1989. Komo bakasyon, walang pasok kinabukasan kaya ayos lamang kung mgapuyat, nagkayayaan kaming mga kabataan sa aming purok na maglaro sa labas. Maliwanag noon ang buwan. Tagu-taguan ang nilaro naming mga lalaki, patentiro naman ang sa mga babae. Sa gitna ng aming paglalaro, natigagal kami nang walang anu-ano’y aming napansin ang isang bolang apoy na mabilis na bumubulusok, pabagsak sa amin! Simbilis ng kidlat, nagsipangublihan kami sa likod ng malalaking pilapil.
Pero sa Ubbog iyon bumagsak.
Kinabukasan, nang aming suyurin ang binagsakan niyon, nakapagtatakang katulad kagabi na wala iyong nilikhang ingay sa kanyang pagbagsak, wala rin kaming nakitang bakas ng bolang apoy.
Iyon ba ay guni-guni lamang namin?
Naengkanto kami?
Kung iyon ang tawag doon, naengkanto, nitong nakalipas na ilang mga taon ay andaming kaengkantuhang nangyari sa amin. Mga pangyayaring kung hindi man sa mismong Ubbog naganap ay maiuugnay sa Ubbog.
Bago ako magpatuloy, at dapat ay kanina ko pa ito ginawa, bayaang bigyang-kahulugan ko muna nang huwag kayong malito, ang mga terminong “kahiwagaan” at “kaengkantuhan” ayon sa pagpapakahulugan naming mga tagarito. Bagamat kapwa maiuugnay sa kababalaghan, ang “naengkanto” sa amin ay “napaglaruan.” Nakatuwaan. Samantala, ang “kahiwagaan” ay maiuugnay sa isang “nabiyayaan.” Nabigyan ng birtud para gamitin sa kabutihan.
MALAPIT na ako noong magtapos ng elementarya, 1991. Sa bahay, isa sa aking mga obligasyon ang magsalok. Ginagawa ko ito hapun-hapon pagkagaling sa eskwela.
Kakaiba ang hapong iyon. Sampung beses na akong nagpabalik-balik sa Ubbog bitbit ang dalawang galon ay hindi ko pa rin napupuno ang orocan na dati ay napupuno ko nang walong balikan lamang. Sa aking panlabin-isang balik sa Ubbog, isang napakalaking sawa ang nasalubong ko malapit sa bukal. Noong mga limang dipa na lamang ang layo, napansin din marahil ako, ito’y huminto. Iniyukod nito ang ulo, waring humalik sa lupa. Ano’t nang iangat nito ang ulo’y nagsa-matandang babae ito na putim-puti ang hanggang sa talampakang mga buhok.. Iyong pihit kong iyo’y binirahan ko nang gayon na lamang katulin na takbo.
May isang pagkakataon ding sa gitna ng gabi ay nagising ang aming kapitbahayan dahil sa mga kalabog ng kung anumang mga nilikha na nagpapambuno malapit sa aming mga kabahayan. Sa liwanag ng buwan, sa siwang ng mga sawaling dingding ng aming mga bahay, dalawang pagkalalaki at pagkatatabang bupalo ang nakita naming nagsusuwagan. Ngunit kinabukasan, ni kaunting bakas ng mga paa niyon sa lupa ay wala kaming nasumpungan.
Sa lahat ng ito, saka lamang totoong naging sikat ang aming baranggay nang tatlong matitipunong lalaki, diumano’y mga bodyguard ng isang malaking politiko sa aming bayan, ang pumunta rito upang mangaso. Ilang matatanda ang umawat sa kanila noong makita naming tutugpain na nila ang landas na patungo sa Ubbog. Ngunit tinawanan lamang nila ang babala ng aming mga matatanda. Anila, walang engka-engkanto sa kanilang mga makabagong air gun. De-oxygen ang mga iyon. May teleskopyo pa.
Makalipas ang mahigit isang oras, tuwang-tuwang bumaba ang mga ito mula sa kasukalan ng Ubbog. Tatlong malalaking bayawak ang ipinagyayabang nilang nahuli nila. Gayon man, anhin man naming tingnan, hindi talaga mga bayawak kundi mga palapa ng saging, ang kanilang hila-hila.
Sa bayan na nila iyon nalaman. Sa harap ng kanilang pulitikong boss na agad-agad sumisanti sa kanila.
KAGABI, isa uling bolang apoy ay nakita naming bumulusok sa Ubbog. Anong kahiwagaan o kaengkantuhan kaya ang susunod na bubulagang balita sa amin? Laksa-laksang bara ng mga ginto ang mahuhukay roon na kung ipagbibili ay makasasapat na pambayad sa panlabas na utang ng bansa? Isang taga-Suguidan Norte ang magkakaroon ng super power para labanan ang kreminalidad na hindi masugpu-sugpo ng PNP?
Anuman, sa mga susunod na araw, tiyak, magiging sikat uli ang aming baranggay.

(Una nang nalathala sa Liwayway Magazine--William P. Nucasa)

Kuwento ng Dalawang Pangit

Sa San Fernando City (La Union), sa mga dyipni’y pinakamalakas ang pasada sa rutang Lingsat-Plaza. Maliban sa CSI Mall, pitong malalaking kolehiyo pa kasi ang nakatirik sa sakop nito.
Sa midway ng ruta, tapat ng Saint Louis College, ay nakatayo ang Mayumi Apartelle. Ito’y apat na palapag na gusali na ang bawat palapag ay may tig-a-anim na kuwarto. At ang bawat kuwarto, na pawang air-conditioned, ay may tigalawang double deck bed. Moderno ang gusali na maihahambing sa mga eksklusibong apartelle sa Kalakhang Maynila. Maliban kung summer, tuwina’y laging puno ang apartelle.
Ang apartelle ang inginuso kay Leon ng mga tsuper ng dyipni noong magtanung-tanong ito ng magandang puwedeng pangupahan sa lugar. Dayo lamang rito si Leon. Tawag ng tungkulin. Ipinadala upang pansamantalang maging tagapangulo ng isang departamento kung saan ikalawang tagapangulo ito sa kanilang mother school.
Si Mayumi ang nakaharap ni Leon noong mag-inquire siya sa apartelle. Puno na noon ang apartelle at aywan ni Mayumi kung bakit naialok nito kay Leon ang isang bakanteng kuwarto sa bahay nila. Ang bahay nila ay halos kadikit lang ng apartelle.
“Sino” at “ano” si Mayumi? Edad biente siyete na ito. Graduate ng BSBA, major in Marketing. Magkakasama sila dati sa Amerika ng kanyang kuya Lester, isang US Navy, at ate Bernadette, isang doktor sa pinakamalaking ospital sa Chicago. Noong namatay ang kanilang daddy, may dalawang taon na ang nakararaan, pagkatapos ng libing niya’y hindi na bumalik ng Amerika si Mayumi.
Noon naisipan ng pamilya na itayo ang apartelle. Isinunod ito sa pangalan ni Mayumi na, siyempre’y siyang tagapangasiwa at sa kanya rin nakarehistro. Bilang dagdag na pagkakakitaan, sa harap ng apartelle ay nagpatayo pa ang pamilya ng water refilling station, na isa ring patok na negosyo.
Kung “ano” si Mayumi ay isang lihim na ang pamilya lamang nila ang nakakaalam. Diborsiyada ito. Halos kadi-divorce lamang nila ng asawang Kano noong mamatay ang kanyang daddy. Kaya pala ganoon na lamang noon ang iyak nito!
“Sino” at “ano” naman si Leon? Sa edad na biente kuwatro, kung tutuusin ay batam-bata upang maging tagapangulo ng isang departamento sa isang malaki-laki ring kolehiyo. Pero huwag ka dahil tapos na ito ng MA. At kung hindi lamang nadestino rito sa probinsiya’y nag-enrol sana ng doctorate sa semestreng ito.
Sa tikas, may pangangatawang gaya ng sa mga atleta si Leon. Hindi man kasi ito nahilig sa sports ay panay naman ito sa gym. Sa pananamit, desente at edukadung-edukado itong tingnan sa kombinasyong slacks at polo na laging naka-tucked in. Kung may tatlong salita na makapaglalarawan sa binata, tumpak ang tall, dark and handsome.
Sa biru-biruan nila ng kambal na si Mara, madalas tuksuin si Leon na bakla. Paano, may dalawang anak na si Mara ay wala ni girlfriend siyang naipapasyal sa kanila. Pero hindi bakla si Leon. Lalaking-lalaki ito. Hindi pa lang talaga siguro dumarating ang kanyang pag-ibig.
KATAPUSAN noon ng June nang matanggap si Leon bilang part time sa isang panrehiyon na istasyon ng radyo. Natural, ayon sa forte nito ang programa. Tungkol sa edukasyon. Sa mga makabagong pamamaraan ng pagtuturo. Sa mga tagumpay ng mga mag-aaral at mga guro sa rehiyon. At maging sa mga kapalpakan ng gobyerno na tugunan ang mga pangangailangan sa sistema ng ating edukasyon.
Alas-sais hanggang alas-siyete ng gabi, araw-araw, ang oras ng programa ni Leon. Bunga nito, ang dati nitong uwi sa bahay nina Mayumi na alas-singko y diyes ng hapon ay naging alas-siete y media ng gabi.
Minsan, habang naghahapunan, mag-aalas-otso ng gabi, ay biniro ni Mayumi si Leon. “Buti naman, sir, at hindi nagsasawa sa pangit mong pagmumukha ang dinadalaw mo gabi-gabi?” Hindi alam ninuman sa mga kasama ni Leon sa bahay na may part time siya. Mag-iisang linggo na siya noon sa radyo.
“Siguro nga’y nagkamali ako nang ilihim sa inyong nakuha akong mag-part time sa radyo,” umpisa ng pagtatapat ni Leon. Binanggit nito ang pangalan ng istasyon ng radyo at ang oras ng kanyang programa. Higit kaysa kay Mayumi, sa mommy ni Mayumi siya nagkukuwento. Napakabait kasi sa kanya ng matanda. Hindi na siya itinuturing na iba. Hindi ba’t maging sa pagkain ng mag-ina’y isinasabay siya? May palagay si Leon na gusto siya ng matanda para kay Mayumi.
Bumaling si Leon kay Mayumi. “Ngunit, kung alam ko lang na mami-miss ko pala ang kapangitan mo sa oras ng aking programa, sana’y hindi na lamang ako nag-part time.”
Iyon ang simula ng pagtatawagang “Pangit” ng dalawa. Sa umaga, palabas ng bahay, ay sasabihin ni Leon: “Pangit, aalis na ako. Ano ang gusto mong pasalubong, Pangit?” Sasabihin naman ni Mayumi: “Huwag na oy! Ipunin mo na lang, Pangit, nang may maipamparetoke ka sa pangit mong mukha!”
Sa gabi naman, kung dumarating ang binata’y isasalubong sa kanya ng dalaga: “Okey na sanang magtatapos ang araw ko, nakakita pa ako ng pangit. Nasira tuloy ang araw ko!” Na sasagutin naman agad ng binata: “Amanos lang tayo, Pangit. Pag nakikita kita, nadadagdagan ang pagod ko. Nasisira rin ang araw ko!”
Saka sila sabay na tatawa.
ISANG GABI, habang nagpapaantok si Leon ay nakatanggap siya ng text message mula kay Mayumi. Ang sabi, “May gamot ka ba riyan, Pangit? Para kasi akong lalagnatin. Mabuti kung maaagapan nang huwag matuloy.”
Tamang-tama, may stack na gamot noon si Leon. Sinabi niya ito sa kanyang reply. Itinanong din niya kung dadalhin niya ito sa kuwarto ni Mayumi o si Mayumi ang kukuha nito sa kanyang kuwarto.
Hindi nag-reply ang dalaga. Sa halip, pagkaraan ng ilang sandali, ay nakarinig na lamang siya ng mahihinang katok sa kanyang pinto. Pinagbuksan niya. Si Mayumi! Nakaputi itong shorts na tinernuhan ng puti ring t-shirt.
Dis-oras ng gabi, papapasukin ba niya si Mayumi? Bago niya naisip ang sagot, nasa loob na ng kuwarto niya ang dalaga. Sa pahapyaw na pasada ng tingin sa dalagang bahagyang nakatalikod sa kanya, natiyak ni Leon na hindi ito naka-bra!
Tinutukso ba siya ni Mayumi?
Patutukso ba siya?
Mabuti at pagkabigay niya ng gamot ay lumabas agad ang dalaga. Saka lamang nakahinga ng maluwag si Leon. Iba na ang temperatura ng katawan niya kanina.
Nakahiga na uli si Leon nang makatanggap muli ng message mula kay Mayumi. “Akala ko pa naman, iaalok mong imasahe mo ako, Pangit. Siguro, napapangitan ka talaga sa akin. Pangit ba talaga ako, Pangit?”
Nag-text back siya. “Hindi ka pangit. Ang totoo, maganda ka. Adorable, lovable. Ano na kasi iyon sa Tagalog?- Kabigha-bighani. Kapanta-pantasya. Katakam-takam!”
Ang sagot ni Mayumi. “Talaga!? Walang malisya, puwedeng i-massage mo ako, Pangit?”
Hindi malaman ni Leon kung bakit nanginginig ang mga daliri niya habang ginagawa ang reply. “Saan? Dito sa kuwarto ko o diyan sa kuwarto mo?”
Di na nag-reply si Mayumi. At heto uli ang mahihinang katok sa pinto niya. Muli, pinagbuksan niya.
“Baka magising ang mommy mo, iba ang isipin…” Aywan ni Leon kung bakit pati ang boses nito’y nanginginig. Bunga ba ng muling pag-iinit ng temperatura ng kanyang katawan?
“Mag-a-ala-una ng madaling araw, tulog na tulog na ‘yon.” Kampante ang boses ni Mayumi. Pumasok ito sa kuwarto, iniabot kay Leon ang massage cream saka tinungo ang kama. Dumapa. “I-lock mo ang pinto, Pangit!”
MAG-AALAS-SINGKO y media kinabukasan ng hapon nang dumating si Leon sa bahay nina Mayumi. Bago sila maghapunan, tinext niya ang dalaga na mag-usap sila sa may hardin.
“Iyong nangyari kagabi, papanagutan ko, Pangit!” Si Leon. Oo nga pala, alam na ni Leon na diborsiyada si Mayumi. Nalaman niya ito sa mismong mommy ng dalaga. Sinabi ito sa kanya ng matanda, dalawang linggo na ang nakaraan, nang magpaalam ito sa ginang na liligawan niya si Mayumi.
Tumawa si Mayumi. Sa kaswal nitong bulgar na pakikipag-usap, sabi nito: “Nasarapan ka lang, e! May madilim akong kahapon, Pangit. Im not worthy!”
“Anuman ang iyong nakaraan, mahal kita, Pangit. At sa ayaw mo’t gusto’y pakakasalan kita.”
Pagkatapos nilang maghapuna’y tinawagan ng binata ang kanyang daddy. Nakipag-usap din sina Mayumi at ang mommy nito. Napagkasunduang sa susunod na Sabado’y mamamanhikan ang partido ni Leon.
Nang gabing iyon, bago pumasok sa kanyang silid ang mommy ni Mayumi’y kinausap sila. Hangga’t hindi pa raw nakakasal ay magpigil muna. Tumango ang dalawa.
Kaso, bandang ala-una ng madaling araw, habang himbing ang matanda, isa sa tatlong silid ng bahay ang walang tao. Samantalang sa isang silid ay may dalawang aninong gayon na lamang ang pagkukubli sa pusikit na karimlan. Maririnig buhat sa isa, pausal, waring nasa napakataimtim na yugto ng pananalangin, ang pangalang “Mayumi”. Sasagot naman ang isa sa tinig na animoy nalulunod, nagpapasaklolo: “Leon..Oh, Leon!”

ANG MANGKUKULAM

KAIIBIS namin ni PO1 Marcelo Alcantara sa Pamilihang Bayan ng Naguilian buhat sa sinakyang traysikel nang marinig ang pagtitili ng isang ale. Isang kabataang lalaki ang itinuturo nito. Hinablot daw ng naturang kabataan ang kanyang bag.
Hindi man naka-duty, at kahit hindi siguro mga alagad ng batas, gagawin at gagawin namin ni Selong, tawag ko kay PO1 Alcantara, ang aming ginawa. Hinabol namin ang lalaki. Kaso, sa isang likuan sa hanay ng mga stall ng dry goods ay isang seksi at napakagandang dalaga ang sa kasamaang-palad ay nabunggo ni Selong. Kaya ako na lamang ang humabol sa isnatser na nakorner ko rin sa hindi kalayuan.
Naibalik sa ale (na siya palang proprietress ng Villaruz Grocery, ang pinakamalaking groserya sa bayan) ang bag na ang laman ay mahigit sa isandaang libong piso at ilang mahahalagang dokumento. Bilang gantimpala sa aking kabayanihan, sampung lilibuin ang ipinilit nitong tanggapin ko ngunit magalang kong tinanggihan. Sabi ko, “Sapat na po sa akin ang sinasahud kong nagmumula sa mga binabayaran n’yong tax. Maraming salamat na lamang po.”
Pero sadyang makulit ang ale. Sumama ito nang magtungo ako sa district hospital kung saan isinugod ni Selong ang nabunggong dalaga. Pumutok daw kasi ang ulo niyon. Nawalan ng malay.
Seryoso ang ale. Sinagot niya lahat ang gastos sa ospital. At nang talagang hindi maipilit ang pabuyang sampu’y libo’y isang gift check na lamang na nagkakahalaga ng limang libong piso ang iniwan nito para sa wala pa ring malay na dalaga. Danyos-perwisyo, aniya, sa kaabalahang naidulot ng insedente.
Hapon na, bandang alas-kuwatro, nang payagan ng ospital na ilabas namin ang dalaga na nalaman naming Sinamar ang pangalan. Nagpakatanggi-tanggi ito sa alok ni Selong na ihatid namin sa kanila pero nanaig ang gusto ng huli.
Nakumpirma namin mula sa mga tsuper ng traysikel sa labas ng ospital na totoo ang kanyang mga alibi. Napakalayo. Lubak-lubak. At nakakatakot sa Sinurong-baka, ang pinakaliblib na sitio ng Suguidan Sur, kung saan nakatira si Sinamar. Sa halagang tatlundaang piso’y nakakuha kami sa wakas ng masasakyan matapos kaming tanggihan ng kung ilang tsuper sa unang alok na dalawandaang pisong arkila.
Matapos bumaba sa dulo ng kalsada’y mahigit isang oras pa kaming naglakad bago narating ang kubo ni Sinamar na mag-isang nakatayo sa halos pinakatuktok nang bahagi bundok. Kubo iyon sa tunay na kahulugan ng kubo. Pawid ang bubong, sawaling kawayan ang dinding. Ang salas ay siya na ring kuwarto at kusina. Maliban sa nakasugang native na baboy malapit sa batalan, wala na kaming ibang naratnan doon.
Maraming katanungan ang gusto ko sanang itanong sa dalaga ngunit pinili kong sa isip ko na lamang ang mga iyon. Bakit mag-isa lamang niya roon? Nasaan ang kanyang mga kapamilya? Kung ibabase sa kanyang mukha, humigit kumulang ay biente anyos lamang niya. Napakadelikado at nakapagtataka sa isang katulad niya ang mag-isang tumira roon!
Matapos ang kung ilang pasimpleng pagsiko kay Selong sabay turo ng aking wrist watch (magkatabi kami sa isang mahabang bangko), sa wakas ay naalala ring hindi kami taga-roon. Isiningit nito ang pamamaalam matapos ang ilan pang magiliw na pangungusap. Pagkalabas ng kubo’y ano’t nagbitiw pa ng pangakong babalik kami kinabukasan ng gabi upang kumustahin ang lagay ng dalaga.
Iba ang naging basa ko sa ngiti ni Sinamar noong kumaway ito bilang ganti sa kaway ni Selong.
Pabalik sa baya’y inabot kami ng gabi sa daan. Mabuti na lamang at kabilugan noon ng buwan. Kung hindi, nagkaligaw-ligaw kaming tiyak! Sa malayo, buhat sa magkakalayong mga bahay na pawang gasera lamang ang tumatanglaw ay dinig namin ang walang katapusang alulong ng mga aso.
Mga dalawandaang metro bago ng kalsada’y isang matandang pag-asawahan ang aming nasalubong. Nakasakay ang lalaki sa kalabaw, sa pasagad (kariton) namang hinihila ng hayop ang babae. Nang magkatapat, pinahinto ng lalaki ang kalabaw. Nakisindi ito ng tabako mula sa sigarilyo ni Selong.
Palitan ng kung ilang tanong pagkatapos. Sa liwanag ng buwa’y hindi nailingid ng matatanda ang lumarawang takot sa kani-kanilang mukha pagkarinig ng pangalang Sinamar. Binalaan kaming habang maaga ay lumayo sa kanya para sa aming kaligtasan.
“Mangkukulam ang babaeng ‘yon,” may panginginig sa boses ng matandang lalaki. “Iyon nang mukha niyang iyon ang namulatan ko. Aba’y halos sietenta na ako, huh! Pero siya, nanatiling bata.”
“Maitanong ko lang, mga amang,” sabad ng matandang babae. “Kayo ba’y hindi taga-Naguilian at hindi n’yo alam ang kuwentong iyan ukol dito sa Sinurong-baka?”
Ako ang sumagot. “Taga-La Union din po kami ngunit hindi tagarito sa Naguilian. Mga pulis ho kami at bagong destino rito sa inyong bayan. Tatlong araw pa lamang po namin dito.”
NASA duty kinabukasan ay si Sinamar ang nasa isip ni Selong. Bumili siya ng mga prutas at isang bouquet ng rosas para sa dalaga.
Pagkahapunan, sinabihan akong maghanda dahil sasamahan ko kay Sinamar. Pagkabihis, hinanap ko at nilagyan ng mga bagong baterya ang aking Swiss flashlight. Pinuno ng bala ang aking service fire arm. Panghuli, isinuot ko ang rosary na bigay sa akin ni Ingrid, ang girlfriend ko.
Wala pang alas-siyete y media ay humaharurot na ang aming mga motorsiklo sa mga pilapil at mga kasukalan ng Sinurong-baka. Paakyat sa bundok, kung saan hindi na talaga puwede maski ang uri ng mga behikulong dala nami’y humanap kami ng bahay na pinag-iwanan ng mga iyon. Mula roon, mahigit isang kilometrong paakyat pa ang aming nilakad.
Malugod kaming pinapasok ng bagom-paligong dalaga sa kanyang kubo. (Pambihira, may mangkukulam bang ganito kaganda?) Isang itim na kandila, hindi gasera, ang tumatanglaw sa loob niyon.
Naghanap ako ng iba pang mga palatandaan.
Naghilom kaya agad? O hindi lang sapat ang liwanag ng kandila upang makita ko sa kanyang mukha ang bakas ng insedenteng nagdaan? Kahapon kasi ay may malaking bukol sa kanang pisngi niya. Isa iyon sa mga napuruhan, nalamog nang husto, nang tumalsik siya sanhi ng pagkabunggo ni Selong. Kung sa normal na tao, kukulangin ang isang linggo bago iyon gumaling.
Nagtama ang mga mata namin ni Sinamar.
Nakaintindi sa panay na pagsiko ni Selong, nagpaalam akong magpahangin sa labas. Kumidlat at kumulog. Pero teka, iba yata ang lamig ng hanging sumalubong sa akin pagkalabas ng pinto.
Dyuminggel ako malapit sa may batalan. Napansin ko, wala roon ang nakasugang native na baboy. Dinukot ko mula sa aking bulsa ang flashlight. Santisima, ayaw umilaw! Naintindihan ko ang pahiwatig ng hangin. Inilabas ko at ikinasa ang aking baril.
Masayang-masaya si Selong noong umuwi kami nang gabing iyon. Paano, sinagot na raw siya ng dalaga! Kaya sa mga sumunod na gabi ay siya na lamang ang nagpupunta sa Sinurong-baka.
Isang linggo pagkatapos, umaga pa lamang ay inabisuhan na ako ni Selong na samahan ko kay Sinamar kinagabihan. Andun na kami, kaharap na si Sinamar, nang malaman kong pamamanhikan na pala iyon. ( Kambal kami ni Selong pero ako ang unang ipinanganak. Gayong tutol sa mga pangyayari’y aywan ko kung bakit nila ako napapayag. Alam ko, kawalang paggalang iyon sa panig ng mga mapagmahal naming magulang na buhay pa naman. Gayong wala nang anak na papag-aralin, kami lamang ni Selong ang kanilang supling, kapwa pa rin sila kumakayod sa abrud para sa kinabukasan namin.)
Ang suma-total ng mga napagkasunduan? Una, sa sibil ang kasal. Ikalawa, isekreto. Apat lamang kaming dapat na makaalam; ako, ang mag-nobyo at ang elder na mangangasiwa, na si Sinamar na ang bahala. Ikatlo, aalis sa serbisyo si Selong. Ikaapat at panghuli, sa kubo ng nobya sa Sinurong-baka titira ang mag-asawa pagkatapos ng kasal.
Pauwi, pababa sa bundok ay isang trahedya ang nangyari. Natuklaw ng karasaen (isang uri ng makamandag na ahas) si Selong. Nakuha pa nitong bunutin ang baril at paputukan ang ahas ngunit ilang sandali lamang ay nauna pa itong nalagutan ng hininga kaysa sa serpente.
Tili ni Sinamar, na agad palang humabol pagkarinig ng mga putok ng baril, ang sunod na pumunit sa banal na katahimikan ng gabi. Sa kanyang napakataimtim at walang kasimpait na paghagulgol habang yakap ang nakahandusay na bangkay ng aking kakambal ay minsanang napawi ang lahat ng alinlangan ko sa kanya. Ibinalik namin sa kanyang kubo si Selong.
Doon, paghupa ng kanyang damdamin ay hinarap akong parang napaaawa. “Tapatin mo ako, Marshall. Iyong totoo, ano raw ako ayon sa mga tao sa aking paligid?”
Parang may biglang bumara sa aking lalamunan. “Isa ka raw mangkukulam!?”
“Naniniwala ka ba sa kanila?”
Iba ang isinagot ko. “Inibig ka ng aking kakambal sa kabila ng babala nilang dapat ka naming layuan. Naniniwala akong iniibig mo rin ang aking kakambal. Tama ba ako?”
Isang salamin ang iniabot niya sa akin. “Tingnan mo riyan ang aking repleksyon. Ano ang nakikita mo?”
Nakakikilabot na anyo ni Sinamar ang aking natunghan. Kumurap-kurap ako. Gusto kong magsalita, sagutin ang tanong niya, ngunit ayaw bumukas at gumalaw ng mga labi ko. Sa malayo, lumakas lalo ang alulong ng mga aso.
“Nagsasabi sila ng totoo. Isa nga akong mangkukulam. At oo, tama ka rin, ngayon lamang ako umibig ng ganito sa loob ng halos limandaang taon. Huwag kang mag-alala, bubuhayin ko si Selong. O paano, gabi na at may duty pa kayo bukas. Maiiwan dito si Selong ngunit siya ang gigising sa iyo bukas. Ihahatid ka ng aking alaga.”
Sumipol si Sinamar. Sa isang iglap, naroon na sa labas ng pintuan ang native na baboy. Sumipol uli ang dalaga at ang native na baboy ay nagsa-itim na kabayong sintaas ng sa pangarera. Bago lumabas, pinuntahan ko sa kanyang kinahihigaan si Selong. Matigas na siya.
“Malilimot lahat ni Selong ang mga nangyari ngayong gabi. Pakiusap, sa atin na lamang ang mga ito.”
Tumango ako. “Pangako.” Sumampa ako sa kabayo.
BOSES nga ni Selong kasabay ng sunud-sunod na katok sa pinto ang gumising sa akin kinabukasan. Mali-late na raw kami sa oras ng aming duty kapag hindi pa ako bumangon agad.
Maraming nangyaring kakaiba nang araw na iyon. Mag-a-alas-dies ay pila sa presinto ang tsuper na diumano’y kinutongan ni Selong. Iyong hindi nagbigay, kung hindi putok ang nguso ay may black-eye.
Bandang hapon, isang restoran ang itinawag na nilolooban. Isa ang kakambal ko sa mga rumesponde. Noong nakorner ang mga salarin, dalawa sila, ano’t basta na lamang sila pinagbabaril ni Selong! Dead on the spot ang dalawa.
Pinakagrabe ang nangyari kinagabihang dalawin namin si Sinamar. Gusto ni Selong na katalikin ang nobya sa harap ko. Nang sawayin, walang pangiming pinaputukan ako. Sa unang putok, kung hindi nakailag ay sapol ako sa puso. Kaliwang braso ko ang tinamaan, bali ang buto roon. Isa pang putok at kanang binti ko naman ang nasapol.
Humandusay ako.
Pinagbubugbog niya ang nobya pagkatapos. Nang hindi na makagalaw, hinubdan niya. Nakaibabaw ay malakas ang ungol ni Selong. Si Sinamar, lumuluha ay umuusal ng isang dasal na tanging “izrahm…kabraahm at amanahm…” lamang ang malinaw kong naintindihan.
Ilang sandali pa’y biglang napuno ng napakaitim na usok ang kubo. Noong maglaho ang usok, himalang naglaho rin lahat ang iniwang bakas ng mga nangyari. Hilom na ang mga tama ko. Si Selong, na nakadamit na, ay mahimbing na natutulog. Samantalang ang nakadamit na ring si Sinamar ay may kung anu-anong mga kemikal na pinaghahalu-halo sa isang itim na kopa.
Matapos dasalan ang kopa ng lenggwaheng noon ko lamang narinig, bumaling ito sa akin. Luhaan. “Patawad sa lahat ng kaguluhang naidulot ko sa inyong magkapatid. Sa ikalawang pagkakataon, pagtulungan nating ibalik ang lahat sa dati. Magtiwala ka, magtatagumpay tayo ngayon.”
Tatlong maliliit na itim ding kopa ang sinalinan nito ng likidong mula sa malaking itim na kopa. Kinuha niya ang isa. “Tulungan mo akong maipainom ito kay Selong,” anito. Pagkatapos, pinagtig-isahan namin ang dalawang natira.
Sa bibig ay napakatamis ng likido, higit pang matamis kaysa pulot. Pero sa tiyan, ang tama niyo’y higit pang mabagsik kaysa alinmang alak na natikman ko na. Hinalukay niyon ang aking sikmura.
Humingi siya ng tatlong bala. Pagkaabot ay inihulog ang mga iyon sa malaking kopa. Inalug-alog. Dinasalan. Saka ibinalik at muling ipinakarga sa aking baril.
“Magtiwala ka, magtatagumpay tayo ngayon. Babalik tayo sa nakaraan, noong nabunggo ako ni Selong sa palengke. Pero sa halip ay nasa anyo ako ng isang matanda. Babalik ang lahat sa dati kapalit ng kabataan ko at kagandahan. Sa ating tatlo, ikaw lamang ang makakaalaala sa mga nangyari sa pagitan natin. Muli, patawad!”
Hiningi niya sa akin ang baril. Itinapat ang bunganga niyon sa kanyang puso. “Paano, mauuna na ako. Ganito rin ang gawin mo kay Selong at sa iyong sarili.”
Pumikit ako.
Bang!
Pinulot ko ang baril. Nilapitan si Selong. Itinutok ko ang bunganga niyon sa tapat ng kanyang puso. “Para sa ikabubuti, ‘Tol.” Kinalabit ko ang gatilyo. Ibinuga niyon ang pangalawang bala.
At ako na. Lalo pang guminaw dahil mag-uumaga na noon pero tagaktak ang pawis ko. Isa… dalawa… tatlo.
Bang!
PAMILYAR sa akin ang tagpong iyon pagmulat ko ng mga mata. Kaiibis namin ni PO1 Marcelo Alcantara buhat sa traysikel nang isang ginang ang nagsisisigaw dahil tinangay ng kabataang lalaki ang kanyang bag. Hinabol namin ang isnatser. Sa kasamaang-palad, sa isang likuan ay isang matandang taong-grasa ang nabunggo ng kakambal ko. Tumalsik ang matanda. Nahuli ko ang isnatser at naibalik sa ale ang kanyang bag.
Kaso sa ospital, noong puntahan namin sa kanyang silid ang matanda ay wala na ito. Hinanap namin ngunit talagang naglahong parang bula.
Palabas kami ng ospital nang isang bagum-bagong SUV ang huminto sa harap namin. Sundo iyon ng mayamang ale. Ang driver ay ang dalaga nitong anak, edad biente, humigit-kumulang. At hawig na hawig ni Sinamar.
Pabalik sa bayan, sa loob ng sasakyan ay kung ilang beses kong siniko si Selong. Paano, hindi niya masagut-sagot nang maayos ang mga tanong ng ale. Nakapagkit ba naman ang mga mata sa nagmamanehong dalaga!


(Una nang nalathala sa Liwayway Magazine)

Sunday, August 1, 2010

Pambansang Kumperensiya sa Pagpapayaman ng Wikang Filipino at Sawikaan 2010 Salita ng Taon

Matagumpay na naidaos ang Pambansang Kumperensiya sa Pagpapayaman ng Wikang Filipino at Sawikaan 2010 Salita ng Taon noong Hulyo 29-30, 2010 sa Pulungang Recto, Bulwagang Rizal, Kolehiyo ng Arte at Literatura sa UP Diliman. Ang kumperensiya na dinaluhan ng mga guro sa Filipino sa buong bansa ay itinaguyod ng Filipinas Institute of Translation, Inc., UP Sentro ng Wikang Filipino—Diliman, Anvil Publishing, Inc. at Kolehiyo ng Arte at Literatura ng UP Diliman.
Pagkatapos awitin ang Pambansang Awit noong unang araw, Hulyo 29, ang kumperensiya ay pormal na binuksan sa pamamagitan ng Panimulang Pagbati mula kay Prop. Romulo P. Baquiran, Jr., Tagapamahalang Direktor ng FIT, Inc. at talumpati Tungkol sa Kumperensiya ni G. Roberto T. Añonuevo, Direktor ng Kumperensiya. Nakakaantig ng damdamin ang huling tinuran ni G. Añonuevo sa kanyang talumpati: “Mapalad tayo na mayroon na tayong pangulo na handang makipag-usap sa atin sa Filipino.”
Alas-nueve ng umaga nang simulan ang unang forum na may paksang Panayam Hinggil sa Pagpapayaman sa Wikang Filipino. Ang naging Tagapanayam ay si Dr. Zeus A. Salazar, ang kinikilalang Ama ng Makabagong Historiograpiyang Pilipino.
Ang ikalawang bahagi ng forum ay hinggil sa Mga Puwersang Humuhubog sa Makabagong Filipino. Tinalakay ni Dr. Jaime D. L. Caro, Unang Tagapanayam, ang tungkol sa Teknolohiya. Samantala, Wika ng mga Bakla ang tinalakay naman ni Prop. Jesus Federico Hernandez, Ikalawang Tagapanayam.
Alas-tres ng hapon, sumapit sa wakas ang pinakatampok na bahagi ng palatuntunan. Tumayo sa harap ng madla si Dr. Isagani Cruz, Kritiko, upang ipakilala ang Binagong Edisyon ng UP Diksiyonaryong Filipino na ang Punong Editor ay si Dr. Virgilio S. Almario, Pambansang Alagad ng Sining. Ang Binagong Edisyon ay limbag ng UP Sentro ng Wikang Filipino—Diliman at Anvil Publishing, Inc.
Bago ang Paghahandog ng mga Kopya sa patnugutan at sa ilang piling tanggapan at aklatan ay nagbigay muna ng talumpati si Dr. Almario. Ang kanyang talumpati ay may paksang Magdiksiyonaryo Ay Di Biro.
Sina Dr. Michael M. Coroza at Prop. Romulo P. Baquiran, Jr., umaga at hapon ayon sa pagkakasunod, ang naging Tagapamagitan sa unang araw ng kumperensiya. Ang unang araw ay tinapos sa pamamagitan ng isang masaya at masaganang salusalo.
Noong ikalawang araw, Hulyo 30, ay presentasyon ng mga nominadong salita. Pormal itong binuksan sa pamamagitan ng talumpati-Paliwanag sa Salita ng Taon na ibinigay ni G. Añonuevo.
Ang mga nominado para sa Sawikaan 2010 Salita ng Taon, kasama ng mga tagapagsulong, ay ang mga sumusunod:
 LOAD nina Christine Marie Magpile at Geraldine Uy-Escolar
 TARPO ni Jelson Estrella Capilos
 AMPATUAN ni Vladimeir Gonzales
 EMO ni Anna Marielle Dy
 ONDOY ni Jayson Petras
 NAMUMUTBOL ni Joselito delos Reyes
 JEJEMON ni Dr. Rolando B. Tolentino
 SPAM ni Genaro Gojo Cruz
 SOLB ni John Enrico Torralba
 UNLI ni April Perez
 KORKOR ni Schedar Jocson
Bawat nomindong salita ay ipinagtanggol ng kanyang tagapagsulong sa loob ng 20 minuto.
Ang nagwaging Salita ng Taon ay ang JEJEMON ni Dr. Rolando B. Tolentino;
pumangalawa ang ONDOY ni Jayson Petras; at tabla sa ikatlong puwesto ang TARPO ni Jelson Estrella Capilos at KORKOR ni Schedar Jocson.
Ang mga tagapagtaguyod ng mga nagwaging salita ay nag-uwi ng gantimpalang salapi at pagkilala.
Tinapos ang dalawang araw na kumperensiya sa pamamagitan ng Pangwakas na Pananalita ni Dr. Elena R. Mirano, ang dekana ng Kolehiyo ng Arte at Literatura.
Si Prop. Victor Emmanuel Carmelo D. Nadera, Jr. ang naging Guro ng Palatuntunan sa ikalawang araw.